ความเป็นมาและความสำคัญของพระเจดีย์ยุทธหัตถี พระเจดีย์ยุทธหัตถีถูกสร้างขึ้นหลังสมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงเอาชนะในสงครามยุทธหัตถี ซึ่งถือเป็นสงครามที่ยิ่งใหญ่มากในอดีต เป็นการสงครามที่พิสูจน์ถึงความกล้าหาญและพระปรีชาสามารถของพระองค์ โดยการชนช้าง แบบตัวต่อตัว การศึกครั้งนี้จึงเป็นกาลศึกที่ยิ่งใหญ่ เป็นที่สรรเสริญมาตั้งแต่อดีต สมเด็จพระนเรศวรมหาราชนับเป็นกษัตริย์ไทยพระองค์ที่๒ และพระองค์สุดท้ายที่นำการศึกในลักษณะยุทธหัตถี พระมหากษัตริย์พระองค์แรกที่ทำการยุทธหัตถีคือ พ่อขุนรามคำแหง ที่สามารถชนช้างชนะขุนสามเจ้าเมืองฉอด แต่เมื่อครั้งนั้นพระองค์ยังทรงเป็นเจ้าชายหนุ่มแห่งกรุงสุโขทัยที่มีพระนาม ว่า “ขุนราม” ด้วยชัยชนะครั้งนั้น จึงได้พระนามต่อท้ายว่า”คำแหง”
ในพระราชประวัติและพงศาวดารได้ระบุว่า สมเด็จพระนเรศวรได้ทรงทำศึกยุทธหัตถีเมื่อ พ.ศ.๒๑๓๕ ในครั้งศึกกับหงสาวดีครั้งนี้เป็นครั้งที่๔ ที่ทางหงสาวดีเตรียมทัพมาใหญ่ที่สุด หมายจะทำศึกขั้นแตกหักกับกรุงศรีอยุธยา แต่กลายว่าเป็นการพ่ายแพ้ครั้งใหญที่สุด โดยผู้นำทัพครั้งนี้คือ พระมหาอุปราชา (พระนามเดิมว่ามังสามเกียดหรือมังกะยอชะวา) ถูกพระนเรศวรท้าชนช้างและถูกพระนเรศวรชนช้างฟันพระศอขาดสิ้นพระชนม์คาคอช้าง แล้วทัพพม่าก็พ่ายกลับไป
ซึ่งตามธรรมเนียมการศึกโบราณ ผู้ชนะมักจะสร้างอนุสรณ์แห่งชัยชนะไว้ ซึ่งครั้งนี้ พระวันรัต สังฆราชาแห่งวัดป่าแก้ว ได้ทูลเสนอแนะสมเด็จพระนเรศวรจึงได้ทรงรับสั่งให้สร้างสถูปหรือเจดีย์ไว้ที่ บริเวณพระองค์ทรงชนช้างชนะ เพื่อเป็นอนุสรณ์แห่งชัยชนะ ในพงศาวดารระบุว่า สมเด็จพระนเรศวรทรงสร้างสถูปครอบพระศพพระมหาอุปราชา
ในปัจจุบันยังคงเป็นที่ถกเถียงกันว่าที่ใดกันแน่เป็นที่ สมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงกระทำศึกยุทธหัตถี เพราะหลังจากนั้นมีการค้นพบโบราณสถาน โบราณวัตถุ และหลักฐานแวดล้อมอย่างอื่น ซึ่งมีการค้นพบฐานเจดีย์อยู่ สองแห่งคือ
พระเจดีย์ยุทธหัตถี ดอนเจดีย์สุพรรณบุรี
๑.บ้านดอนทำพระในอดีต หรือ บ้านดอนเจดีย์ในปัจจุบัน อ.ศรีประจันต์ จ.สุพรรณบุรี
พระเจดีย์ยุทธหัตถี พนมทวน จ.กาญจนบุรี
๒.บ้านตระพังกรุในอดีต หรือ บ้านดอนเจดีย์ในปัจจุบัน อ.พนมทวน จ.กาญจนบุรี
ทั้งนี้ทางทีมงาน pimpatchara.com นำหลักฐานของทั้ง๒ สถานที่ มาให้คุณผู้อ่านได้ตัดสินใจตามหลักฐานที่ทางผู้เกี่ยวข้องได้ค้นพบ แต่ไม่ว่าจะเป็นที่ไหน ทางทีมงาน pimpatchara.com สำนึกในพระมหากรุณาธิคุณที่พระองค์ได้ทรงเสียสละความสุขส่วนพระองค์ ตลอดเวลาระยะเวลาพระชนม์ชีพของพระองค์ ได้ทรงทำศึกสงครามเพื่อประชาชนชาวสยาม เพื่อเอกราช พระองค์ทรงทำศึกจนถึงวาระสุดท้ายของพระองค์ หากคุณความดีใดๆที่ข้าพเจ้าได้ทำมา ขอน้อมเกล้าน้อมกระหม่อม ถวายแด่ดวงพระวิญญาณสมเด็จพระนเรศวรมหาราช สมเด็จพระสุพรรณกัลยา สมเด็จพระเอกาทศรถ ขอพระองค์ทรงมีบุญาธิการยิ่งๆขึ้นไปด้วยเถิด สาธุ